Vikipedi, özgür ansiklopedi
 |
Bu maddedeki veya maddenin bir bölümündeki bazı bilgilerin kaynağı belirtilmemiştir.
Ayrıntılar için maddenin tartışma sayfasına lütfen bakınız.
Maddeye uygun bir biçimde kaynak ekleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. |
Çeçenistan Çeçence: Нохчийчоь, Nohçiyço), ya da resmî adıyla Çeçen Cumhuriyeti Içkeriya; Çeçence: Нохчийн Пачхьалкх Ичкери, Nohçiyn Respublika Içkeri), Çeçenya olarak da bilinir. Başkenti Grozni'dir. Kuzeybatısında Rusya Federasyonu’na bağlı Stavropol Kray, doğusunda ve güneyinde Dağıstan ile Gürcistan, batısında İnguşya ve Kuzey Osetya yer alır. Çeçenler genelde müslüman bir toplumdur.
Sovyetler Birliği’nin 1991 yılında dağılmasından sonra İçkerya Çeçen Cumhuriyeti adıyla bağımısızlığını ilan ettikten sonra, Çeçenistanı tanıyan ilk devleti Gürcistan oldu, ve sonra Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ile karşılıklı tanışma anlaşmasına imza atıldı. Ocak 2000'de Afganistan tarafindan tanındı.[1]. 1991'de yapılan seçimde ilk cumhurbaşkanı General Cahar Dudayev oldu.Boris Yeltsin sıkıyönetim ilan ederek savaşa devam etti. Temmuz 1992'de Çeçen-İnguş parlamentosu Latin alfabesini kabul etti. 1927'de Çeçen alfabesine geçtiler, Çeçenler Rusya ile federasyon anlaşmasını imzalamayı reddettiler. 1996'da çatışmalara son vermek amacıyla Zelimhan Yandarbiyev Ruslarla barış anlaşması imzaladı. O yıl geçici başbakan olarak Aslan Mashadov atandı. Ardından 1997'de rakibi Şamil Basayev'i geride bırakarak Çeçenistan İçkerya Cumhuriyeti'nin 2. cumhurbaşkanı oldu fakat 2005'te öldürüldü. Ölümünden sonra Argun'lu Abdul-Halim Sadulaev cumhurbaşkanı oldu fakat o da 17 Haziran 2006'da öldürüldü çeçenistan özerk cumhuriyeti 1990 lı yılların başında tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan etmiştir.
Çeçenya’nın güneyi tamamen dağlıktır. Bu dağlar batıdaki Nazrani’den başlayıp doğudaki Gerzel-dola kadar uzanır. En batı uçta bulunan Stolovaya dağından İtumgalla’ya kadar uzanan sıradağlar Taşlır Dağları (Thulgandagghaş) adını alır. Taşlık sıradağlarının kuzeyinde Sunzha (Sunja) sıradağları adı verilen dağlar vardır. Onunda kuzeyinde Terek sıradağları bulunur. Sunzha sıradağlarının arasından dikine Terek Nehrinin Sunzha koluna bağlı büyük çaylar akar. Dağlardan daha çok sözü edilmesi gerekenler Çeçenya’nın güney sınırını oluşturanlardır. Batıdan doğuya doğru sınır boyunca uzanan büyük dağlar, Kafkas sıradağlarının birer tepeleri olarak kabul edilebilir:
- Stovolaya Dağı 2993 m
- Şan Dağı 4451 m
- Hahalgi (Xaxalgi) 3032 m
- Tebulosynta (Tiebuolt lam) 4493 m
- Diklosmta (Dikaluoy lam) 4285 m
- Cobolgo dağı 2725 m
NEHİRLER : Çeçenya’nın en önemli nehri Terek Irmağı'dır. Bu step tipli nehir tipine girmektedir. Bu nehir Kafkasya sıradağlarının buzluklarından kaynaklıdır. Kuzey Otesya’nın Mozdak nehrinden Çeçenya’nın Bienon-Yurt istikametinde ülkeye girer. Batıdan doğuya doğru hafif bir kavisle uzanır. Dağıstan’a yakın kuzeye dönerek Kızıldiyar istikametinde akar, Kaspi Denizine (Hazar Denizi) dökülür. Uzunluğu 590 km’dir.
Terek’ten sonra Çeçenya’nın en önemli nehri Sunzha (Sunca) Nehri’dir. Bu nehir Terek Nehri’nin en büyük kollarındandır. Sunzha Nehri Çeçenya’nın güneyindeki Taşlık sıradağlarından kaynaklanır. Güneyde kuzeye doğru dikine akan Assa, Argun, Hulahula çaylarıyla beslenir. Kuzey Otesya’nın doğu sınırlarını dikine kesip Nazran’a (İnguşya’nın Baş nehri) ulaşır ve oradan Marbulak’a (Erıthoy) doğru döner, Caharkala’ya varır. Buradan Gudermes’e, Gudermes’ten kuzeye döner ve Telkovski rayonunun güneyinden Terek Nehrine dökülür.Sunzha (Sunca) nehrini, batıdan doğuya doğru sayarsak Assa, Argun, Hulahulo gibi büyük çaylar besler.
GÖLLER : Çeçenya’da Qhjözan-yam (Kuzenoy-Am) adını taşıyan iki göl vardır. İlki Andi dağlarının güney eteklerindedir. Deniz seviyesinden 1869 m yüksekliktedir. Derinliği 72 m, yüzölçümü 2 km2′dir.
Aynı adı taşıyan ilkinden daha küçük bir göl daha vardır. Çaroda dağının eteğinde Dyaj (D’ay) köyünün 10-12 km ötesinde bulunur. Eni 100m, uzunluğu 200m, derinliği 4m’dir.
Bölgeler ve Şehirler [değiştir]
1. Naursky (Наурский) 2. Shelkovskoy (Шелковской) 3. Nadterechny (Надтеречный) 4. Groznensky (Грозненский) 5. Gudermessky (Гудермесский) 6. Sunzhensky (Сунженский) 7. Achkhoy-Martanovsky (Ачхой-Мартановский) 8. Urus-Martanovsky (Урус-Мартановский) 9. Shalinsky (Шалинский) 10. Kurchaloyevsky (Курчалоевский) 11. Itum-Kalinsky (Итум-Калинский) 12. Shatoysky (Шатойский) 13. Vedensky (Веденский) 14. Nozhay-Yurtovsky (Ножай-Юртовский) 15. Sharoysky (Шаройский)
ŞEHİRLER 1. Znamenskoye 2. Naurskaya 3. Achkhoy-Martan 4. Urus-Martan 5. Caharkala (Grozny) 6. Shali 7. Gudermes 8. Shelkovskaya 9. Itum-Shale 10. Shatoy 11. Vedeno 12. Nozhay-Yurt
Çeçenistan’ın başkenti Caharkala’dır. Bu ad Dudayev’in şehadetinden sonra verildi. Kentin tarihi adı Sölc-ghala (Sölca-kale)’dır. Sovyet döneminde Ruslarca verilen ad “korkunç” anlamına gelen ve Çar İvan Grozni’nin adına izafe edilen Grozni idi. Diğer kentler ise Şali (Çeçence Tela, 1990′da kent oldu), Gudermes (1941′de kent oldu), Argun (1967′de kent oldu), Urus-Martan (1990′da kent oldu)’dır.
Çeçenya Moskova zaman dilimindedir. UTC'e göre saat farkı +0300 (MSK)/+0400 (MSD).
Çeçen liderler [değiştir]
Çeçenler Kuzey-Doğu Kafkasya halklarındandır. Kendilerine Nokhçi, Nohço, Nahçuo yaygın olarak Nokhçuoy (Nohçoy) derler, tercümesinde Hazreti Nuhun halkı demektir. Komşuları onları çok değişik adlarla tanımlarlar. Örneğin Kumuklar Miçikis, Avarlar (Tavlılar) Burtel, Kabardeyler Şaşan, Ruslar ise Çeçentsamı derler. Arkeologlar ve dilbilimcileri Nakhçi Nokhço (Nahçi Nohçolar)ların, MÖ VII. beş bin yıllarında Kafkasya'da bulunduklarını, kendilerinden önce burada başka kavimlerin yaşamadığını doğrulamaktadır. Hatta Nakhların Önasya'da Kafkasya'ya gelip yerleştiklerini ortaya koymaktadır. Bu göç iki koldan olmuştur. Derbent boyundan gelenlerin Çeçenlerle şimdiki Dağıstanlıların, Doğu Karadeniz yolundan gelenlerin ise Çerkes kavimlerinin olduğu görüşü giderek taraftar toplamaktadır.
Varlığı bilinen, ama tarihi açıkça aydınlanamayan İber Kavkaz Devleti'nin asıl üyesinin, şimdiki Çeçenlerin ataları olduğu reddedilmemektedir. Onomastik, toponomik ve hidrostik adlar bunu onaylamaktadır. Tarihte anıları Gargarlar, Duvaylar, Dzurdzuklar, Alaroidler, Cacaniler (tsatsani) Ganariler, Pşavvalar, Khavurlar, Tuşlar, Mohevclar (Mohevtsler) günümüz Çeçenlerinin değişik kabilelerinin adları olarak kabul edilmektedir. Hatta, Kharsur, Pşava ve Tuşların Gürcüleşmiş Çeçen oldukları bilinmektedir.
Nakhçi veya Kiti, Kistü (Gürcülerin Çeçenlere verdikleri ad) adının ilk kez VII. yüzyılda Ermeni tarihçisi M. Kagan-katvatsi, Argvani Tarihi adlı eserinde anılmıştır; aynı tarihçi Çeçenlerin atalarının Ura adlı bir babanın soyu olan Utaoy'dan Sadoy'dan, Gergaroy'dan çıktığını belirtmiştir.
Günümüzde Urartologlar, Çeçenlerin Urartularla akraba olduğunu reddetmemektedirler, hatta Önasya'da devlet kuran Urartuların yukarıda adı geçen Ura'dan neşet ettiğinde de gerçek payı vardır. Hurri- Urartu- Çeçence ilişkisini inceleyenlerce tasdik görmektedir.
Bundan şu sonuç çıkmaktadır. Çeçenler Urartulardır. Urartular, Çeçenlerin Önasya'da kalan kolu olmaktadır. Gerçekten, yapısı, gramer özellikleri, bütünlüğü ve gramatikal sınıflarıdırıcıları vs. ile Urartuca ile Çeçence birbirine benzemektedir.
21.Yüzyıla şahit olan insanlar, bir zamanların süper gücü Rus orduları karşısında bir avuç insanın kahramanca direnmesini yeterince anlamlandıramadılar. Batı medyasına göre direnenler birer asiydiler. Ama sorgulayıcı akıl için, bu kadar baskılara karşı bir millet şuuru olmadan asilik kimliği ile baş koymanın pek de inandırıcı olmadığıydı. Aslında Çeçenistan’da direnişin bir öyküsü vardı. Bu öykü oldukça derin ve gerilere kadar uzanıyordu. Çeçenistan’daki savaşı da tam olarak yorumlayabilmek için bu öyküyü okumak gerekiyordu. Bu direniş anlamını tarihten alıyorlardı herşeyden önce. Kısacası her Çeçen’in dağarcığında dedelerinden kalma bir miras vardı:Özgürlük için direniş. Allah bu mirası eşit bir şekilde paylaştırmıştı. İşte Çeçenlerin öyküsü:
Çeçenistan-İçkeriya Cumhuriyeti toprakları, 400 yıllık bir savaş sonrasında 20. yüzyıla girerken Rusya ordusu tarafından işgal edildi. Kafkas savaşının bitişi resmi tarih kaynaklarında 1859 olarak gösteriliyor. Bu aynı zamanda İmam Şamil’in teslim tarihidir. Oysa Çeçenistan topraklarında aktif askeri hareketler, ta 1878′lere kadar Şamil’in naibi Baysungur, Magomed (Muhammed) Emin ve Çeçenistan İmamı Alibek Hacı önderliğinde devam ettirilmiştir. Çeçenistan’da Rusya işgal yönetimine karşı askeri hareketler 1876 yılına kadar sürdürüldü. Son Çeçen askeri liderlerinden Hasuha Magomadov 1876 yılında öldürüldü
