Vikipedi, özgür ansiklopedi
 |
Bu maddedeki veya maddenin bir bölümündeki bazı bilgilerin kaynağı belirtilmemiştir.
Ayrıntılar için maddenin tartışma sayfasına lütfen bakınız.
Maddeye uygun bir biçimde kaynak ekleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. |
Ardanuç Artvin ilinin bir ilçesi ve bu ilçenin merkez kasabadır. İlçe toprakları 962 km²'lik bir alanı kaplar. İlçe nüfusu 2002 itibariyle 14.477 ve kasaba nüfusu 2002 itibariyle 5.278'dir.
Ardanuç ve çevresinde yerleşmenin çok eski olduğu görülür. M.Ö. 2000 yıllarında Hurriler ve Mitanniler Çoruh havzasına egemen olmuşlardır. Ardanuç ve çevresinin ilk defa yazılı tarihe geçmesi Urartular döneminde olmuştur. Tuşpa (Van) Kalesi'ndeki 30 tondan büyük taşlara yazdırılan Urartu devleti yıllığından anlaşıldığına göre: Urartu Kralı II. Şarduri M.Ö.753'te Çoruh boyundaki Kulkhi krallığını yenerek itaat altına almıştır. Bugüne kadar Ardanuç ilçesinde Urartu dönemine ait yazılı bir belgeye rastlanılmamıştır. Ancak Ardanuç adının Urartu Güneş Tanrısı adına yapılan tapınaklarla ilgili olabilir.
M.Ö. 7.yüzyıl'da Ardanuç ve çevresine İskit (Saka) boyundan Taokların yerleştiği görülmektedir. Tayk ve Dayk adlı eski eyalet adları ile Tavusker gibi coğrafi isimlerin bunlardan kaldığı kesinlikle söylenebilir. Saka yerleşmesinden yaklaşık beş asır sonra Ardanuç ve çevresine Arsaklı Hanedanı hükmetmiştir. Bu hanedanlık, hakimiyet altındaki bu bölgeyi sancaklara bölerek yönetmiştir ki; Tavusker olarak adlandırılan Ardanuç kesiminin bu son sancak idaresinin merkezi olduğu bilinmektedir.
5. yüzyıl ortalarından itibaren çevreye Hazarlar, Kalaçlar, Barseller, Tukharlar, Bulgarlar gibi Türk boylarının yayıldığı görülür. 575 yılında Bizans İmparatoru II. Justinyen Bagratlı soyundan Guaram'ı Ardanuç ve çevresine İlbeyi olarak tayin etti. Ardanuç Gevhernik Kalesi Bagratlılar Hanedanı döneminde inşa edilmiştir. Bagratlılar, Emevi Halifesi II. Mervan döneminde itaat altına alınmış ve 744 yılında Ardanuç Kalesi'nin kapıları ve burçları yıktırılmıştır.
Ardanuç Bagratlı Kralı Aşut Bey (786-826) müttefikleri Bizanslılardan aldığı yardım ile Şavşat'ta bozulup yıkılan kaleleri yeniden onarttırdı. Alparslan'ın ölümünden sonra Bizans'tan himaye görüp Selçuklular'a baş kaldıran II. Giorgi (1072-1088) Kafkaslar kuzeyinden inen Şaman ve Hristiyan Kıpçak Türklerinin de yardımıyla Ardanuç ve çevresinde ki hakimiyet alanını genişletti. Sultan Melikşah'ın 1080 yılında gönderildiği Emir Ahmet, Posof üzerinde Bagratlıları yenerek Kür ve Çoruh boylarını fethetti.
Ardanuç Bagratlı krallığı da balkanlık Apkaz topraklarına atılarak yöre İslamlaşmaya başladı. 1124 yılında çoğu Şamanist ve bir kısmı yeni Hıristiyan olan Kıpçak Türkleri ile ittifak yapan Bagratlı Kralı II. Davit (1089-1125) 40 bin kişilik Kıpçak-Gürcü ordusuyla Çoruh boyunu ele geçirdiği gibi Oltu ve İspir bölgelerine kadar hakimiyet alanını genişletti. Erzurum'da kurulan Saltuklu Beyliği ile Bagratlılar arasında sürekli mücadeleler olmuş, ancak Ardanuç alınamamıştır. Anadolu'nun Moğollar tarafından istilası üzerine Ardanuç ve çevresi de Moğol hakimiyetine girdi.
Moğol soyundan İlhanlı Hakanı Abaka Han döneminde Gürcistan ve Abkaz Valisi İrencin Noyan tarafından Posof'taki Cak Kalesi beylerinden olan hristiyan kıpçak türkü Sargis Bey (1267-1282) ile oğlu I. Beka Bey'e (1285-1306) Yukarı kür ve Çoruh boylarının büyük bir bölümü ile Acara bölgeleri malikāne olarak verildi. Bu tarihten itibaren vaktiyle Bagratlı hanedanının oturduğu Ardanuç Kalesi'ne Kıpçak Atabekler Sülalesinden bir kol yerleşti ve Osmanlıların 1551'de Ardanuç'u fethetmesine kadar bölgeyi idare ettiler.
Kanuni Sultan Süleyman döneminde Erzurum Beylerbeyi İskender Paşa,bu Kıpçak sülalesinin Ardanuç Kalesi'nde oturan ve İran'a tābi olan XIV. Atabeki II. Keyhüsrev'den 33 günlük bir kuşatmadan sonra Ardanuç Kalesi'ni fethederek Osmanlı ülkesine katmıştır.(13 Mayıs 1551)
1877-1878 Osmanlı-Rus savaşına kadar Osmanlı egemenliğinde kalan Ardanuç, bu savaştan sonra imzalanan Berlin Antlaşması'nın 58. maddesine göre Rusya'ya savaş tazminatı olarak verilen Elviye-i Selāse (Üç-Sancak) içinde yer aldı. Yerli halkın Kırk Yıllık Kara Günler dediği bu esaret hayatından sonra, Rus Çarlığında patlak veren Bolşevik İhtilāli'nin arkasından yeni Sovyet Hükümeti ile 3 Mart 1918'de Brest-Litovsk Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile Üç-Sancak'ta halk oylaması yapıldı. Halkın tamamına yakınının isteği üzerine Üç-Sancak tekrar Osmanlı Devleti'ne bağlandı. 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mütarekesi'nden sonra Üç-Sancak İngilizler tarafından işgal edildi. 1920 yılı sonralarında İngilizlerin çekilmesiyle Ardanuç ve çevresi Gürcü kuvvetlerinin işgaline uğradı.
Doğu Cephesi Kumandanı Kâzım Karabekir Paşa'nın Ermeniler yenmesi ve Gümrü Antlaşması'ndan sonra, Gürcü işgalinde bulunan Batum ve Ardahan'ın dışında bütün Doğu Cephesindeki yerlerimiz ele geçirilmişti.
TBMM Hükümetinin, Gürcistan Hükümetine verdiği nota ile Gürcüler 23 Şubat 1921 günü işgal altında tuttukları toprakları terkettiler ve Ardanuç, Artvin ve Ardahan topraklarımız en son ve ebedî olarak anavatana katılmıştır. 6 Mart 1921 akşamı Artvin iline ulaşan resmi kuvvetlerimizden bir bölüğün 7 Mart 1921 günü Ardanuç'a girmesi ile kurtuluş ve anavatana katılma fiilen tahakkuk etmiştir.
13 Şubat 1921'den 1945 yılına kadar Artvin'e bağlı bir nahiye olarak yönetilen Ardanuç 1 Ağustos 1945 tarih ve 4769 sayılı kanunla ilçe olmuştur. İlk ilçe merkezi Tütünlü iken 1948 yılı Kasım ayında ilçe merkezi Adakale'ye,1954 yılında Hükümet binası inşaatının tamamlanmasından sonra da şimdiki meydanlara nakledilmiştir.
İlçenin nüfusu 2000 genel nüfus sayımına göre 14 477'dir.ilçe nüfusunun çoğunluğunu Kıpçak Türkleri oluşturur%90 diğer nüfus poşalar(çingenler)den oluşur. Bunun 5 278'si ilçe merkezinde, 9 199'i ise kasaba ve köylerde yaşamaktadır.
- ^ "Türkiye Ulusal İstatistik Enstitüsü: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Nüfus Sayımı Sonuçları".
Artvin Ve Çevresi Kıpçak Türk Tarihi [değiştir]
Kurat ,Akdes Nimet-Türk kavimleri ve Türk Devletleri,s83,84).Kırzıoğlu,kıpçaklar s.148-M.Fahrettin Kırzıoğlu).-- Çoruh boyu kıpçak Türkleri kitabı-M.Fahrettin Kırzıoğlu ,Yukarı kür ve Çoruh boylarında kıpçaklar Ankara 1992.
Dış Bağlantılar [değiştir]
